Jako dietetyk kliniczny, w swojej codziennej pracy, bardzo często spotykam pacjentów z dolegliwościami wynikającymi z nietolerancji laktozy. Przyjmuje się, że w Polsce nawet 37% społeczeństwa może mieć problemy z jej trawieniem! Czy po wypiciu mleka miewasz dolegliwości żołądkowo-jelitowe? Warto sprawdzić czy nie są to objawy wynikające z nietolerancji laktozy. W dzisiejszym artykule poruszę temat diagnostyki nietolerancji laktozy. Opiszę objawy i przyczyny jej rozwinięcia. Koniecznie przeczytaj cały artykuł i daj mi znać w komentarzach czy był dla Ciebie przydatny!

Objawy nietolerancji laktozy:

Pacjenci z nietolerancją laktozy mogą cierpieć z powodu wielu niespecyficznych objawów, które mogą przypominać problemy zdrowotne towarzyszące wielu chorobom przewodu pokarmowego.

Przy nietolerancji laktozy najbardziej charakterystyczne dolegliwości to:

• ból brzucha;
• biegunki;
• wzdęcia, poczucie „przelewania” w jamie brzusznej;
• oddawanie nadmiernej ilości gazów;
• u niemowląt mogą pojawić się intensywne kolki;

Powyższe objawy są najczęściej zgłaszane po upływie ok. godziny od spożycia produktu zawierającego laktozę. Mniej charakterystycznymi objawami mogą być: zaparcia, nudności, uczucie ciągłego zmęczenia, długotrwałe bóle głowy.

Czym spowodowana jest nietolerancja laktozy?

Laktoza w swojej naturalnej formie występuje tylko w mleku ssaków. Laktoza razem z pozostałymi, cennymi składnikami odżywczymi mleka jest cennym elementem diety dla nowo narodzonych ssaków, które w początkowych miesiącach życia spożywają tylko mleko matki. Podobnie jest u człowieka, dominującym węglowodanem znajdującym się w mleku matki jest laktoza. Jej zawartość sięga blisko 7.5%. Nie może ona zostać bezpośrednio wchłonięta, dlatego musi najpierw zostać rozłożona do cukrów prostych – galaktozy i glukozy. Z tego powodu w jelicie cienkim noworodka bardzo aktywny jest enzym trawiący laktozę, czyli laktaza. Z wiekiem jego aktywność może spaść nawet o 90%. Jest to całkowicie naturalny proces.

Laktaza, produkowana jest w rąbku szczoteczkowym jelita cienkiego. Najczęstszą przyczyną dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego po spożyciu produktów mlecznych jest niedobór laktazy. Przyczyn tego stanu może być kilka.

Typy nietolerancji laktozy:

Wyróżnia się wrodzoną nietolerancję laktozy inaczej nazywaną alaktazją. Jest to dość rzadkie schorzenie charakteryzujące się całkowitym niedoborem enzymu laktazy w ludzkim organizmie. Pacjenci od urodzenia nie są w stanie trawić laktozy, jest to choroba o podłożu genetycznym, a jej objawy pojawiają się już u noworodków.

Znacznie szerszą grupę stanowią pacjenci nietolerujący laktozy w skutek wtórnego niedoboru laktazy. Stan ten bardzo często jest przejściowy i zmniejsza się, lub nawet znika po zregenerowaniu kosmków jelitowych. Problemy z wytwarzaniem laktazy mogą pojawić się na skutek chorób przebiegających ze stanem zapalnym przewodu pokarmowego. Powodują one zniszczenie komórek nabłonka jelitowego czego skutkiem jest zaburzone wytwarzanie enzymów trawiennych, w tym laktazy.

Uszkodzenie nabłonka jelita cienkiego może być spowodowane: nieswoistym zapaleniem jelit np. w wyniku (choroby Leśniowskiego-Crohna), w przebiegu celiakii, alergii pokarmowych, robaczyc, leków, alkoholu lub szkodliwych bakterii. Między innymi dlatego celiacy nie tolerują produktów mlecznych i pomimo wprowadzenia diety bezglutenowej odczuwają przykre dolegliwości.

Należy również pamiętać, że aktywność laktazy naturalnie może się zmniejszać wraz z wiekiem. Dlatego problemy z trawieniem laktozy mogą pojawić się z czasem, pomimo braku wcześniejszych problemów z jej tolerowaniem.

Proces odpowiedzialny za pojawienie się dolegliwości z powodu nietolerancji laktozy

Jeżeli laktoza nie zostanie strawiona w jelicie cienkim, przesuwa się ona wraz z treścią pokarmową do dalszych części przewodu pokarmowego. Niestrawiona laktoza stanowi posiłek dla znajdujących się w jelicie grubym bakterii i innych mikroorganizmów. Następuje fermentacja bakteryjna, w wyniku której powstaje wiele krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych oraz gazów, które są powodem przykrych dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego. Wśród produktów metabolicznych powstałych w procesie rozkładu laktozy, powstaje dwutlenek węgla, wodór oraz metan. Niestrawiona laktoza zwiększa również ładunek osmotyczny treści pokarmowej w świetle jelita. Jest to główna przyczyna zatrzymywania wody i elektrolitów w jelicie, Może prowadzić to do silnych biegunek.

Diagnostyka nietolerancji laktozy:

Diagnostyka nietolerancji laktozy opiera się głównie na dokładnym wywiadzie lekarskim, dietetycznym oraz na interpretacji odczuwanych przez pacjenta objawów.

Najbardziej znanym nieinwazyjnym badaniem jest wodorowy test oddechowy. Polega on na podaniu pacjentowi do wypicia określonej ilości laktozy, a następnie monitoruje się ilość wodoru w wydychanym powietrzu. Wyższe wartości stężenia wodoru mogą wskazywać na fakt, że laktoza nie została całkowicie strawiona i podległa procesowi fermentacji bakteryjnej przez mikroorganizmy znajdujące się w jelicie grubym. Należy pamiętać, że na wynik tego testu mają wpływ niektóre czynniki zewnętrzne, jak np.: palenie papierosów i przyjmowanie antybiotyków.

Do innych badań diagnostycznych nietolerancji laktozy należy badanie pH kału (przy nietolerancji laktozy pH kału jest kwaśne), oraz pomiar glukozy we krwi po wcześniejszym obciążeniu laktozą.

W celu diagnostyki nietolerancji laktozy wykonywane są również testy genetyczne. Pozwalają one rozróżnić wtórny niedobór laktazy od pierwotnego. Badania genetyczne oceniają również predyspozycje genetyczne u krewnych diagnozowanych osób. Badania te są mało inwazyjne, ponieważ wystarczy pobrać wymaz z wewnętrznej części policzka pacjenta.

Gdzie można znaleźć laktozę?

Bardzo dobrym źródłem laktozy są produkty mleczne, zwłaszcza czyste mleko. Szklanka mleka krowiego zawiera ok. 12,5g laktozy. Jogurty posiadają o ok. 50% mniejszą jej ilości w porównaniu do mleka. W zależności od długości czasu dojrzewania serów odpowiednio zmniejsza się ilość zawartej w nim laktozy. Niestety należy mieć na uwadze, że laktozę można spotkać nie tylko w produktach mlecznych. Laktoza w proszku jest częstym dodatkiem do żywności. Poprawia ona smak, teksturę wielu gotowych posiłków jak i pieczywa, sosów czy kiełbas. Dlatego, aby w pełni przestrzegać diety bezlaktozowej, często nie wystarczy nie jeść jedynie nabiału… Zawsze należy dokładnie czytać etykiety kupowanych produktów.

Podsumowanie:

Nietolerancja laktozy jest bardzo częstą nieprawidłowością zdrowotną wśród pacjentów. Towarzyszy jej wiele niespecyficznych dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego. Niestety bardzo łatwo jest je zbagatelizować i zignorować. Mało osób zdaje sobie jednak sprawę, że brak interwencji dietetycznej w związku z nietolerancją laktozy może prowadzić do rozwoju wielu problemów zdrowotnych. Może negatywnie wpływać na leczenie hormonalne np. lewotyroksyną (podczas niedoczynności tarczycy), może powodować dysbiozę bakteryjną i dalsze jej konsekwencje w postaci przewlekłych migren czy problemów skórnych. Po przeczytaniu tego artykułu wiadomo już jakie są objawy i przyczyny nietolerancji laktozy, opisana jest również jej diagnostyka. Warto prześledzić swoje obawy żołądkowo-jelitowe i w razie potrzeby udać się do dietetyka klinicznego oraz lekarza w celu wprowadzenia odpowiedniej terapii żywieniowej. Niestety każde niedopilnowanie i brak interwencji dietetycznej z czasem będzie pociągało dalsze konsekwencje zdrowotne.

W jednym z poprzednich artykułów poruszyłam temat wpływu glutenu oraz laktozy na powodzenie leczenia hormonalnego choroby Hashimoto. Link do artykułu znajduje się tutaj!

Pozdrawiam serdecznie,

Dietetyk kliniczny online

mgr Justyna Krzemińska (Lenda)

Poradnia dietetyczna online Just Food Therapy

Bibliografia:

1. Cellini M., Santaguida M., Gatto I.: Systematic appraisal of lactose intolerance as cause of increased need for oral thyroxine. J Clin Endocrinol Metab. 2014; 99(8): e1454–e1458
2. Asik M., Gunes F., Binnetoglu E.: Decrease in TSH levels after lactose restriction in Hashimoto’s thyroiditis patients with lactose intolerance. Endocrine. 2014; 46: 279–284
3. Ruchała M., Szczepanek-Parulska E., Zybek A.: The influence of lactose intolerance and other gastro-intestinal tract disorders on L-thyroxine absorption. Polish J Endocrino. 2012; 63: 318-323
4. Zdrojewicz Z., Zyskowska K., Wasiuk S.: Laktoza zawarta w lekach a nietolerancja laktozy – fakty i mity. Pediatr Med. Rodz. 2018; 14(3): 261-266
5. Zatwarnicki P.: Nietolerancja laktozy – przyczyny, objawy, diagnostyka. Piel Zdr Publ. 2014; 4(3): 273-276
6. Ratajczak A., Moszak M., Grzymisławski M.: Zalecenia żywieniowe w niedoczynności tarczycy i chorobie Hashimoto. Piel Zdr Publ. 2017; 7(4): 305-311
7. Misselwitz B., Butter M., Verbeke K.: Update on lactose malabsorption and intolerance: pathogenesis, diagnosis and clinical management. Gut. 2019;
8. Kowalska D., Gruczyńska E., Bryś J.: Mleko matki – pierwsza żywność w życiu człowieka. Probl Hig Epidemiol. 96(2): 387-398
9. Centanni M., Gargano L., Canettieri G.: Thyroxine in goiter, Helicobacter pylori infection, and chronic gastritis. N Engl J Med . 2006; 354(17): 1787–1795
10. Lahner E., Intraligi M., Buscema M.: Artificial neural networks in the recognition of the presence of thyroid disease in patients with atrophic body gastritis. World J Gastroenterol . 2008; 14(4): 563–568
11. Festi D., Schiumerini R., Birtolo C.: Gut microbiota and its pathophysiology in disease paradigms. Dig Dis . 2011; 29(6): 518–524
12. Dąbrowska A., Baranowska M., Batyk I.: Spożycie mlecznych napojów fermentowanych przez osoby z różną tolerancją laktozy. Journal of Health Sciences. 2014; 4(10): 107-112