W ostatnich latach zauważalny jest wzrost świadomości żywieniowej wśród naszego społeczeństwa. Uważam, że jest to bardzo pozytywne zjawisko. Polacy chcą w sposób naturalny poprawiać swoje zdrowie, zaczynają porzucać stare nawyki i zwiększają swoją aktywność fizyczną. Wzrosło również zainteresowanie suplementacją preparatami witaminowymi i innymi aktywnymi substancjami pochodzenia żywieniowego. Dzisiaj, chciałabym się skupić w sposób szczególny na selenie. W swojej codziennej praktyce dietetycznej pracuję z wieloma osobami chorującymi na różne choroby tarczycy. Dostaję bardzo dużo pytań czy warto suplementować selen, zwłaszcza w chorobie Hashimoto? Temat jest o tyle trudny, że jak się pewnie domyślacie nie ma jednej, ostatecznej odpowiedzi. Zarówno nadmiar jak i niedobór tego pierwiastka w organizmie może powodować szereg skutków ubocznych. Jeżeli chcecie razem ze mną przeanalizować znaczenie selenu w naszej diecie, skutki jego nadmiaru lub niedoboru, oraz dowiedzieć się czy ostatecznie warto go suplementować zapraszam do przeczytania całego artykułu! ?
Właściwości zdrowotne selenu
- Selen jest pierwiastkiem bardzo ważnym do prawidłowego funkcjonowania układu odpornościowego.
- Korzystnie wpływa na funkcje tarczycy (między innymi dlatego tak często i chętnie selen jest suplementowany w chorobie Hashimoto).
- Do mniej znanych właściwości selenu należy wsparcie płodności męskiej (bierze udział w syntezie testosteronu i rozwoju plemników).
- Selen należy do grupy przeciwutleniaczy. Zauważono, że witamina E (również silny przeciwutleniacz) może wzmagać i przedłużać działanie selenu na komórki układu odpornościowego.
- Jest to składnik białek enzymatycznych, jest niezbędny do prawidłowego przebiegu szlaków metabolicznych w organizmie człowieka.
- Zmniejsza ryzyko rozwoju chorób autoimmunologicznych, nowotworowych i układu sercowo-naczyniowego.
- Pomaga zachować w dobrej formie włosy i paznokcie.
Objawy niedoboru selenu w organizmie człowieka:
- Możliwe zaburzenia rozwoju;
- Zmniejszenie odporności i częste infekcje;
- Problemy z prawidłowym funkcjonowaniem tarczycy;
- Rozwój chorób sercowo-naczyniowych (kardiomiopatie);
- Większe ryzyko nowotworów złośliwych;
- Zmniejszenie płodności męskiej (osłabiona jakość nasienia);
- Obniżona zdolność detoksykacji, przedwczesne starzenie;
Objawy nadmiaru selenu:
W przypadku dłuższego przyjmowania preparatów selenu w dawce ok 400 µg u takiego pacjenta może pojawić się selenoza, inaczej nazywana zatruciem selenem. Selenoza w swoich skutkach może okazać się bardzo groźna, ponieważ może doprowadzić do:
- marskości wątroby,
- obrzęku płuc,
- rozwinięcia cukrzycy,
- a nawet zgonu.
Pierwszymi niepokojącymi objawami selenozy mogą być:
- biegunka,
- czosnkowy zapach z ust,
- dekoloryzacja płytki paznokciowej,
- wypadające i kruszące się włosy,
- depresja, problemy emocjonalne.
Selen a tarczyca
Narządem o największej koncentracji selenu jest tarczyca. Gromadzi się on również w tkankach innych narządów, np. przysadki mózgowej, wątrobie, nadnerczach, jądrach czy w nerach. Selen warunkuje prawidłową aktywację i metabolizm hormonów tarczycy. Dzieje się tak, ponieważ wchodzi on w skład enzymów (selenoenzymy), które między innymi umożliwiają przemianę nieaktywnej tyroksyny w jej aktywną formę T3. Były przeprowadzone również badania potwierdzające fakt, że pacjenci z niskim stężeniem selenu we krwi mieli wzrost poziomu TSH przy jednoczesnym spadku stężenia T3 i stosunku T3/T4. Obecnie, jedną z najczęstszych chorób tarczycy jest choroba autoimmunologiczna – choroba Hashimoto. Zauważono, że niektórzy pacjenci poprzez wyrównanie niedoborów selenu w ich organizmach uzyskiwali spadek poziomu przeciwciał obecnych w autoimmunologicznym zapaleniu tarczycy.
Prawidłowe stężenie selenu w organizmie człowieka znajduje się w zakresie 60-105 µg/l. Według literatury i badań w polskiej populacji waha się pomiędzy 50-55 µg/l. Według najnowszych norm żywieniowych wskazana dobowa dawka selenu wynosi 55 µg, zapotrzebowanie zwiększa się do 60 µg u kobiet w ciąży oraz do 70 µg podczas laktacji. W Polsce średnie spożycie produktów bogatych w selen pozwala osiągnąć poziom tego pierwiastka o wartości ok 40 µg. Dlatego ważne jest aby codzienna dieta obfitowała w produkty, które są dobrym źródłem selenu.
Suplementacja selenem, czy w każdym przypadku jest wskazana
Ze względu na fakt, że zarówno nadmiar jak i niedobór selenu w organizmie człowieka jest groźny do tematu suplementacji tym pierwiastkiem należy podchodzić z dozą ostrożności. W swojej praktyce dietetyka klinicznego przed suplementacją tym pierwiastkiem zawsze zlecam badanie jego stężenia we krwi. Dopiero na tej podstawie ustalam odpowiednią dawkę i okres suplementacji. Przeprowadzam również z pacjentkami dokładny wywiad zdrowotny. Prowadzone są badania i obserwacje kobiet z mutacją BRCA1 oraz historią nowotworów piersi i jajników na poziom selenu w osoczu. Pierwsze badania wskazują, że kobiety te mają odmienną wrażliwość na selen. Mając niskie stężenie selenu we krwi mogą mieć niższe ryzyko rozwoju choroby nowotworowej piersi i jajników. Dlatego w świetle obecnych badań należy poważnie rozważyć dawkę i okres suplementacji selenem. Apeluję, aby pacjenci nie wprowadzali suplementacji na własną rękę, a tylko pod czujnym okiem lekarza lub doświadczonego dietetyka klinicznego.
Naturalne źródła selenu
Selen występuje w różnych ilościach w wodzie oraz glebie. To właśnie z wody i gleby następnie jest wykorzystywany przez rośliny i zwierzęta, które w dalszym łańcuchu pokarmowym są spożywane przez człowieka. Selen można znaleźć przede wszystkim w:
- mięsie i podrobach (zwłaszcza w wątróbce),
- rybach,
- produktach zbożowych,
- nabiale,
- owocach i warzywach (zwłaszcza w warzywach kapustnych, czosnku, cebuli, szparagach i roślinach strączkowych),
- grzybach,
- orzechach (przede wszystkim orzechy brazylijskie).
Jednak należy pamiętać, że ilość występującego selenu w powyższych produktach spożywczych jest ściśle zależna od ilości selenu, która była w glebie, na których rosły rośliny. Niestety gleby na terenie Polski nie należą do gleb bogatych w selen. W związku z tym pewniejszym źródłem selenu stanowią zwierzęta, ponieważ mają zdolność gromadzenia (akumulacji) pierwiastków śladowych w tkankach.
Podsumowanie
W ostatnich czasach zauważalny jest wzrost suplementacji selenem, zwłaszcza wśród osób chorych na tarczycę. Z jednej strony jest to uzasadnione działanie, jednak nieodpowiednio przeprowadzona suplementacja selenem może również wyrządzić wiele złego w organizmie człowieka. Niestety zarówno niedobór tego pierwiastka jak i nadmiar niesie za sobą poważne konsekwencje zdrowotne. Szczególną ostrożność powinny zachować kobiety z mutacją genu BRCA1 oraz z chorobą nowotworową w najbliższej rodzinie. Szacuje się, że niedobory selenu w Polsce mogą być bardzo częste, jednak przed rozpoczęciem suplementacji zawsze należy wykonać badanie krwi i sprawdzić stężenie selenu w organizmie. Ważne jest, aby dawkę i długość suplementacji ustalać z lekarzem jak i doświadczonym dietetykiem klinicznym. Należy również pamiętać, że suplementacja powinna być jedynie krótkotrwałym elementem wspomagającym i wyrównującym niedobory, a to dieta powinna być bogata w produkty, które są dobrym źródłem tego pierwiastka. Urozmaicone i dobrze zbilansowane żywienie to podstawa każdej terapii, zarówno osób zdrowych jak i chorych. Nie zapominajmy o tym!
Bibliografia
- Ratajczak M., Gietka-Czernel M.: Rola selenu w organizmie człowieka. Post N Med. 2016; XXIX (12): 929-933
- Jarosz M: Normy żywienia dla populacji polskiej – nowelizacja. Instytut Żywności i Żywienia, Warszawa 2008: 135-137
- Klecha B., Bukowska B.: Selen w organizmie człowieka- charakterystyka pierwiastka i potencjalne zastosowanie terapeutyczne. Bromat Chem Toksykol. 2016; 4: 818-829
- Wala K., Zieliński K., Zdrojewicz Z.: Rola selenu w patogenezie chorób tarczycy. Med. Rodz 2018; 21 (2a): 46-50
- Duntas LH, Mantzou E, Koutras DA: Effects of a six month treatment with selenomethionine in patients with autoimmune thyroiditis. Eur J Endocrinol 2003; 148(4): 389-393
- Główny Urząd Statystyczny: Zdrowie i ochrona zdrowia w 2015 r. Warszawa 2017: 173-175
- Calissendorff J, Mikulski E, Larsen EH et al.: A prospective investigation of Graves’ disease and selenium: thyroid hormones, auto-antibodies and self-rated symptoms. Eur Thyroid J 2015; 4(2): 93-98